Zo’n honderd miljoen mensen zakten door Covid-19 onder het bestaansminimum van $ 1.90 per dag, maar voor armoedebestrijding loopt in Den Haag haast niemand meer warm. Dat is kortzichtig, want wie geen toekomst heeft, kan zijn geluk elders gaan zoeken. Het nieuwe kabinet Rutte kan armoede bestrijden door hulpgeld direct aan de allerarmsten te geven.
Dubbel betaalde salarissen, valse facturen, diefstal: het jaarlijks ministeriële overzicht van fraude met ontwikkelingsgeld laat zien waarom hulp niet populair meer is. Niet alle hulp komt in de juiste zakken. Dit jaar meldde demissionair minister Kaag 74 gevallen aan de Tweede Kamer. VVD-Kamerlid Jan Klink eiste – terecht – uitgebreider verantwoording hierover. (Voor andere overwegingen inzake hulp had de VVD-parlementariër helaas minder aandacht.) Kaag beloofde de Kamer beter op de hoogte te zullen houden over verkeerd terecht gekomen hulpgeld. In de notulen komt het woord ‘malversaties’ maar liefst 30 keer voor. Het woord ‘armoedebestrijding’ nooit.
Deze scheve verhouding is tekenend voor de rol die ontwikkelingssamenwerking inmiddels inneemt in het Nederlandse politieke landschap. Zeker ter rechterzijde wordt internationale hulp bezien met haast agressieve argwaan. Fraudebestrijding scoort electoraal, armoedebestrijding niet. Als gevolg hiervan is de verantwoordingsbureaucratie gegroeid en het budget voor ontwikkelingssamenwerking de afgelopen decennia verder afgekalfd. Op Prinsjesdag presenteerde het kabinet een begroting die een historisch dieptepunt markeerde. Hulp in reactie op corona sloeg een diep gat in het ontwikkelingsbudget. Nog slechts 0.55% van ons nationale inkomen gaat naar ontwikkelingshulp, stukken minder dan de lang onaantastbare OESO-norm van 0.7%. Desondanks was het tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen over armoedebestrijding oorverdovend stil.
Op deze Wereldarmoededag is het belangrijk te zien dat de noodzaak van internationale armoedebestrijding onverminderd groot is. Afgelopen decennia ontsnapten wereldwijd miljarden mensen aan extreme armoede – door de VN gedefinieerd als leven van minder dan $ 1.90 per dag. Corona zorgde echter voor een trendbreuk. De Wereldbank schat dat zo’n 100 miljoen mensen door de pandemie zijn teruggevallen onder dit bestaansminimum. Medemenselijkheid is een goede reden om deze ontwikkeling een halt toe te roepen, maar ons eigenbelang is er ook mee gediend. Groeiende armoede vergroot politieke instabiliteit en is reden voor economische migratie, en daar zal ook Nederland de gevolgen van ondervinden.
Kunnen we armoede bestrijden en tegelijkertijd voorkomen dat dit geld in verkeerde handen terecht komt? De oplossing is even simpel als baanbrekend: geef hulpgeld direct aan mensen in extreme armoede. Dit idee is allesbehalve nieuw, maar door recente technologische ontwikkelingen nu op grote schaal toepasbaar. Zoals AirBnB de verhuur van de eigen woning aan toeristen tot volkssport heeft verheven, zo heeft de opkomst van goedkope mobieltjes en sms-bankieren (mobile money) nieuwe revolutionaire vormen van hulp mogelijk gemaakt.
Direct cash transfers, een vorm van hulp waarbij geld direct wordt overgemaakt op het mobieltje van de ontvanger, zijn wereldwijd in opkomst. De Wereldbank maakt veel gebruik van het middel. In de VS is de ngo GiveDirectly het lievelingetje van techmiljardairs. In Nederland staat 100WEEKS in de voorhoede van deze ontwikkeling. Deze aanpak werkt, zo laat het ene na het andere onderzoek zien. De Amerikaanse overheid vergeleek het geven van voedselhulp in Rwanda met het direct geven van geld. In de gezinnen die cash kregen, aten kinderen beter en groeiden ze sneller.
Bovendien zijn de kosten van geld geven vele malen lager dan voedsel uitdelen. Een voedselprogramma heeft namelijk vrachtwagens, opslagloodsen, inkopers en distributeurs nodig, en dat alles komt met stapels papierwerk. Dit is inefficiënt en biedt volop mogelijkheden voor corruptie. Door geld direct over te maken naar mensen in armoede, wordt het leeuwendeel van die organisatie overbodig. Niet alleen dat: ontvangers weten zelf beter wat ze nodig hebben dan een goedbetaalde NGO-bestuurder in een Range Rover.
Ondanks dit bewezen succes maakt Nederland nog maar mondjesmaat gebruik van direct cash transfers. Voor het nieuwe kabinet ligt hier de kans twee vliegen in één klap te slaan: corruptie kan worden bestreden. En ontwikkelingsgeld kan efficiënter en effectiever worden benut. Dit moet het CDA, de Christenunie en D66 als muziek in de oren klinken: al deze partijen pleiten in hun programma's voor een terugkeer naar de 0.7%-norm. De efficiëntere besteding van het beschikbare geld biedt wellicht de mogelijkheid tot compromis met de VVD – de enige grote partij die geen brood ziet in meer hulp. Eens te meer als ook recht wordt gedaan aan de zorgen van Kamerleden als Jan Klink. Onze oproep aan Rutte IV luidt dan ook: geeft dat hulpgeld gewoon weg.